Dlaczego Nasze oczy potrzebują wolnego? Jak je chronić przed procesami starzenia?

Długotrwała koncentracja wzroku- praca przy komputerze, częste oglądanie telewizji, prowadzenie samochodu czyli czynności, które w obecnych czasach wykonywane są nagminnie mają znaczący wpływ na pogorszenie się wzroku. Należy robić co tylko możliwe aby ochronić oczy przed procesami starzenia. Może w tym pomóc odpowiednia dieta bogata w witaminy i antyoksydanty.

Antyoksydanty

Antyoksydanty (przeciwutleniacze) to związki chemiczne zaspokajające tendencję wolnych rodników do atakowania komórek organizmu. Działanie antyutleniające (antyoksydacyjne) zapobiega uszkodzeniu komórek przez wolne rodniki (utleniacze, łac. oksydanty- cząsteczki o dużym ładunku energii posiadające wolny elektron, który albo chce związać się z inną cząsteczką albo oddać ów wolny elektron). Oksydanty atakują głównie białka, fosfolipidy, kwasy nukleinowe DNA i nienasycone kwasy tłuszczowe wchodzące w skład błon komórkowych.

Uszkodzenia wynikają z gwałtownego oddawania energii przez utleniacze. Rodniki mogą uszkodzić wiele struktur oka np. rogówkę, soczewkę, siatkówkę. Szkodliwe działanie wolnych rodników może powodować stany zapalne w wyniku uszkodzenia delikatnych naczyń włosowatych w oczach, a u noworodków, gdzie nie ma jeszcze wytworzonej osłony antyoksydacyjnej– retinopatię wcześniaczą.

U osób po pięćdziesiątym roku życia następuje zaburzenie wchłaniania antyoksydantów z diety, zaburzona jest też regeneracja enzymów antyoksydacyjnych, to może powodować przeciążenie wolnymi rodnikami, tym samym doprowadzić np. do chorób siatkówki i plamki żółtej.

Antyoksydanty możemy podzielić na fizjologiczne, które organizm sam wytwarza i reguluje w procesie metabolizmu oraz substancje i związki np. witaminy, które czerpane są z pożywienia. Do najważniejszych substancji przeciwutleniających pochodzenia roślinnego zalicza się kwas askorbinowy (witamina C), karotenoidy (prowitamina A), tokoferol (witamina E), flawonoidy, antocyjany, terpeny i kwasy fenolowe. Przeciwutleniacze występują m.in. w owocach i warzywach.

Królowa – czarna jagoda

Czarna jagoda jest uznanym środkiem pozwalającym utrzymać zdrowy wzrok. Zapisy o jej właściwościach leczniczych odnajdujemy już w XVI wieku. Z jej owoców i liści zostało wyodrębnionych dotąd najwięcej leczniczych związków chroniących oczy przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Szczególnie wartościowe dla oczu są polifenole/antocyjany (barwniki nadające owocom kolor) oraz glikozydy flawonolowe.

Antocyjany z czarnej jagody są szczególnie cenne, gdyż regenerują pewne enzymy uszkadzane przez wolne rodniki. Skutecznie neutralizują nadmiar uszkadzających oko rodników. Substancje czynne z czarnej jagody mają również działanie przeciwzapalne i bakteriostatyczne. Borówka wzmacnia też kolagen (białko stanowiące podstawę zdrowej tkanki łącznej), poprawia krążenie krwi, dlatego może być stosowana zapobiegawczo i leczniczo przeciw jaskrze. Czarna jagoda może mieć też dobroczynne znaczenie dla plamki żółtej, tak ważnej dla dobrego widzenia oraz pomagać siatkówce przystosować się do widzenia w ciemności ponieważ przyspiesza regenerację światłoczułego barwnika wzrokowego odpowiedzialnego m.in. za widzenie o zmierzchu- rodopsyny.

Aronia

Owoce aronii są bogatym źródłem związków biologicznie czynnych, w tym antocyjanów (ciemnych barwników) mających właściwości przeciwutleniające, a w konsekwencji hamujących procesy starzenia oraz zapobiegających chorobom nowotworowym. Owoce aronii uwalniają organizm z toksyn, obniżają ciśnienie krwi, wzmacniają ściany naczyń krwionośnych, w tym także naczyń włosowatych siatkówki. Aronia jako bogate źródło antyoksydantów stosowana jest także w profilaktyce zaćmy, jaskry oraz barwnikowego zwyrodnienia siatkówki. Spożywanie przetworów z aronii łagodzi również skutki szkodliwego promieniowania. Antocyjany aroniowe przyspieszają regenerację rodopsyny.Owoce aronii trudno jeść na surowo ponieważ są mało soczyste i cierpkie. Doskonale natomiast nadają na przetwory (galaretki, dżemy, soki), do kandyzowania albo suszenia.

Witamina A

Ze względu na silne właściwości przeciwutleniające korzystny wpływ na wzrok ma także witamina A. Znajdziemy ją np. we wszystkich pomarańczowych warzywach, w szpinaku, brokułach, kapuście, pomidorach, liściach buraka, rzepie, szczawiu, rzeżusze, pietruszce, dyni, jarzębinie, tranie, serach, wątrobie, nerkach, maśle i śmietanie. Warto pamiętać, że wchłania się ona lepiej, gdy spożywamy ją z tłuszczem roślinnym. Niewielka jego ilość (2-3 krople) dodana do dań warzywnych czy soku, zupełnie wystarcza, aby poprawić jej przyswajanie.

Witamina A jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania fotoreceptorów (pręcików i czopków) siatkówki i do syntezy rodopsyny. Jest także niezbędna do odbudowy i funkcjonowania tkanki nabłonkowej, gwarantującej dobre widzenie. Niedobór witaminy A występuje w tzw. kurzej ślepocie.

Witaminy grupy B

Witaminy z grupy B są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania nerwów, ich niedobór może np. doprowadzić do zaburzeń         w pracy nerwu wzrokowego. Witaminy z grupy B są też ważne dla utrzymania fizjologicznych funkcji wzroku i ochrony przed zmianami chorobowymi w strukturach oka. Ich zmniejszone wytwarzanie lub niska podaż z pożywieniem mogą przyczynić się do różnych zmian chorobowych oka.

Witamina B1 (tiamina) jest składnikiem niektórych enzymów i bierze udział w metabolizmie węglowodanów i kwasów tłuszczowych. Reguluje funkcjonowanie nerwu wzrokowego. Objawem niedoboru witaminy B1 może być osłabienie kurczliwości mięśni oraz ból oczu. W naszym kraju głównym źródłem witaminy B1 są: rośliny strączkowe – groch, fasola, produkty zbożowe, mięso, wędliny (szczególnie wieprzowina).

Witamina B2 (ryboflawina) jest w mleku, drożdżach, wątrobie, sercu, rybach, jajach, serach białych, mące żytniej pełnoziarnistej, rzepie, soi. Odgrywa ważną rolę w fizjologii tkanek pozbawionych unaczynienia, takich jak: rogówka, soczewka, szklista i plamka żółta. Niedobór witaminy B2 objawia się swędzeniem i pieczeniem oczu, nadwrażliwością na jasne światło oraz zwyrodnieniem rogówki. Zażywanie witaminy B2 jest zalecane w początkowym okresie zaćmy oraz w zapaleniu spojówek.

Witamina B3 (PP; niacyna) wpływa na regenerację rodopsyny oraz poprawia ukrwienie oka. Jest np. w fasoli, grochu, otrębach, drożdżach, wątrobie, serze, jajkach, mleku i rybach. Niedobór witaminy B6 (pirydoksyna) może być przyczyną zapalenia nerwu wzrokowego. Zawierają ją np. drożdże piwne, suszone warzywa, produkty zbożowe, ryby, mięso, jaja, ziemniaki, kapusta, marchewka, ziarna fasoli, groch suchy.

Witamina B12 (cyjanokobalamina) jest niezbędna do syntezy białek odpowiedzialnych za utrzymanie prawidłowej funkcji narządu wzroku. Podaż tej witaminy jest szczególnie istotna u osób starszych ze względu na zmniejszone jej wchłanianie wraz z wiekiem. Witamina B12 występuje wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego takich, jak wątroba, nerki i serce, chude mięso, ryby, skorupiaki, sery, jaja i mleko.

Witamina C

Witamina C (kwas askorbowy) jest bardzo ważnym antyutleniaczem, który musi być dostarczany wraz z właściwą dietą, ponieważ organizm człowieka nie posiada zdolności syntetyzowania tej witaminy. Bogatym źródłem witaminy C są: dzika róża, czarna porzeczka, cytrusy, truskawki porzeczki, poziomki, maliny, jagody, agrest, papryka, pomidory, kalarepa (pamiętać należy, że podczas procesów przetwórczych witamina C często traci swoje właściwości). Witamina C to, obok witamin A i E, trzeci ważny antyoksydant. Działa w środowisku komórki i w płynach międzykomórkowych, gdzie niszczy wolne rodniki, m.in. także te, które niepożądanie tworzą się w reakcji z witaminą E. Witamina C wzmacnia ścianki naczyń, polepsza odżywianie soczewek, sprzyja normalizacji wytwarzania płynu łzowego.

Witamina E

Witamina E (tokoferol) jest składnikiem błony komórkowej. Jako rozpuszczalny w tłuszczach antyoksydant zapewnia szczelność błon komórkowych oka i zapobiega utlenianiu witaminy A. Mając silne właściwości antyoksydacyjne hamuje tworzenie toksycznych substancji uszkadzających naczynia krwionośne, zapobiega uszkodzeniu białek i komórek fotoreceptorów. Bogate źródło witaminy E stanowią sałata, brukselka, zielonolistne warzywa, marchewka, kiełki zbóż (pszenicy), mięso, masło, oleje roślinne (sojowy, kukurydziany, słonecznikowy, z orzecha włoskiego), migdały, margaryna, jaja, orzechy włoskie i ziemne, mąka pełnoziarnista i mleko. Spożywanie produktów naturalnych, jak i suplementów farmakologicznych zawierających witaminy E, C, kwas foliowy i ryboflawinę prowadzi do poprawy wzroku u chorych z zaćmą związaną z wiekiem.

Luteina

Organizm ludzki nie wytwarza luteiny, musimy ją dostarczyć. Jest ona skutecznym antyoksydantem, hamuje utlenianie tłuszczów i osłania przed uszkodzeniem delikatne naczynia włosowate siatkówki oka oraz fotoreceptoty. Po wchłonięciu przez organizm gromadzi się w plamce żółtej oraz w soczewce. Podawanie organizmowi zalecanej dziennej dawki uznaje się za czynnik zmniejszający uszkodzenie plami żółtej.

Działa jak filtr chroniący siatkówkę przed urazem fototoksycznym, tj. przed uszkodzeniem komórek siatkówki przez światło z zakresu wysokoenergetycznego (niebieskiego i ultrafioletu). Nie przepuszczając krótkofalowej części widma światła (tzn. fal o wyższej energii), powodujących zmniejszenie aberracji chromatycznej układu optycznego oka pośrednio może wpłynąć korzystnie na poprawę ostrości wzroku. Jako antyoksydant luteina zapobiega oksydacyjnym uszkodzeniom siatkówki, tym samym może ograniczać rozwój AMD. Występuje w takich produktach jak szpinak, kabaczek, rabarbar.

Dla osób chorujących na AMD (lub będących w grupie ryzyka) dieta powinna być opracowana na podstawie ogólnych zaleceń żywieniowych, ze szczególnym uwzględnieniem pokarmowych źródeł luteiny i zeaksantyny oraz kwasów omega-3. Zaleca się spożywanie codziennie przynajmniej dwóch porcji warzyw i owoców zawierających luteinę, natomiast 2-3 razy w tygodniu ryb.

*Opracowanie własne na podstawie artykułu ”Wspomaganie dobrego widzenia- witaminy dla oczu” lek med Renaty Makuć