Promieniowanie UV – jaki ma wpływ na oczy

Promieniowanie UV

Niebezpieczeństwa związane z ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe oraz znaczenie ochrony przed tym promieniowaniem zwróciły na siebie większą uwagę w ostatnim dziesięcioleciu. Jedną z konsekwencji wzmożonego zainteresowania problemem jest ogromny nacisk położony w wielu czasopismach na reklamę produktów z branży kosmetycznej przeznaczonych do pielęgnacji włosów i skóry, zawierających filtry UV.

Mimo, iż z badań konsumenckich wynika, że większość populacji zdają sobie sprawę z potrzeby ochrony skóry przed promieniowaniem UV i konsekwencjami płynącymi z bagatelizowania tego problemu, nadal świadomość dotycząca szkodliwego oddziaływania słońca na oczy jest znikoma. Podczas gdy większość konsumentów ma w pewnym stopniu świadomość, że okulary przeciwsłoneczne chronią przed promieniowaniem UV, to generalnie nie zdają sobie sprawy z konkretnych skutków uszkodzenia narządu wzroku przez to promieniowanie. Co więcej, świadomość, że soczewki kontaktowe również chronią przed promieniowaniem UV jest powszechnie niska. Naukowcy akcentują potrzebę zwiększenia edukacji dotyczącej niebezpieczeństwa związanego z ekspozycją oczu na promieniowanie UV.

Czym jest promieniowanie UV?

Ultrafioletem określa się zakres spektrum słonecznego o najkrótszej długości fal (200-380 nm). UV można podzielić na trzy rodzaje w zależności od długości fali niesionej energii: UVC (200-280 nm), UVB (280-315 nm), UVA (315-380 nm). Przyjmuje się, że UV poniżej 300 nm nie dociera do powierzchni Ziemi dzięki absorpcji przez warstwę ozonową. Jednak naruszenie tej ochronnej powłoki przez naszą cywilizację może zmienić zakres światła docierającego do Ziemi, w tym także intensywność promieniowania UVB.

Największa ilość promieniowania słonecznego dociera do powierzchni Ziemi w okolicy równika i zmniejsza się w kierunku biegunów. Intensywność promieniowania jest proporcjonalna do wysokości n.p.m i szerokości geograficznej. Zacienienie i zachmurzenie częściowo blokuje ilość światła słonecznego ale, ze względu na zjawiska odbicia i rozproszenia, promieniowanie w każdym przypadku dociera do oka. Ponadto większość światła ultrafioletowego wpadającego do oka to niekoniecznie światło bezpośrednie, tylko odbite. Odbijalność promieniowania słonecznego od powierzchni zależy m.in. od rodzaju podłoża, pokrywy chmur, obecności pokrywy śnieżnej, obecności i stanu roślinności (pory roku), jak również od kąta, pod jakim promienie słoneczne padają na powierzchnię.

Jaki wpływ ma promieniowanie UV na tkanki oka?

Tkanki oka chętnie absorbują promieniowanie UV. Rogówka absorbuje głównie promieniowanie o długości fali poniżej 300 nm (UVB) zaś soczewka – poniżej 370 nm (UVA). W chwili absorpcji promieniowania dochodzi do przekazania całej energii tkance. Energia ta może poważnie uszkodzić struktury tkanki. Rodzaj uszkodzeń zależy od długości fali.

W literaturze można znaleźć szereg dowodów na to, że oko jest narażone na poważne uszkodzenia zarówno z powodu ostrej jak i przewlekłej ekspozycji na promieniowanie UV. Istnieją niezbite dowody epidemiologiczne na istnienie zależności pomiędzy przewlekłą ekspozycją na promieniowanie UV a rozwojem skrzydlika. Wysoka częstość występowania tłuszczyka w populacjach żyjących na nasłonecznionych lub pokrytych śniegiem terenach została również dowiedziona. Częstą  reakcją na nadmierną ekspozycję oczu na słońce jest posłoneczne uszkodzenie rogówki (photokeratitis). Dobrze również poznano zależność pomiędzy rozwojem zaćmy a promieniowaniem UV. Choć tylko niewielka część promieniowania słonecznego dociera do siatkówki, badania wykazała istnienie zależności pomiędzy zmianami degeneracyjnymi  w plamce żółtej a nadmierną ekspozycją na działanie słońca.

Oko posiada własne mechanizmy obronne przed promieniowaniem UV. Naturalną reakcją obronną oka przed nadmiernym słońcem mrużenie i zmniejszenie źrenic. Ponadto w komorze przedniej oka obecny jest kwas askorbinowy o działaniu przeciwutleniającym, który dzięki zdolności do usuwania wolnych rodników może chronić soczewkę przed uszkodzeniem jej DNA indukowanym promieniowaniem. Niestety stężenie kwasu askorbinowego znacząco spada po ekspozycji na promieniowanie UV.

Wymagania związane z ochroną przed promieniowaniem UV

Mimo iż okulary z filtrem UV stanowią ogólnie przyjęty standard ochrony oczu przed promieniowaniem ultrafioletowym, nie zapewniają one całkowitej ochrony, gdyż nie zakrywają całkowicie oczu – wyjątek stanowią ściśle przylegające do oczu okulary noszone przez kolarzy czy alpinistów. W przypadku standardowych okularów przeciwsłonecznych dochodzi do przechodzenia obwodowo padających promieni, które bezpośrednio lub w postaci promieni odbitych docierają do wnętrza gałki ocznej. Soczewki kontaktowe z filtrem UV pomagają chronić oczy przed szkodliwym promieniowaniem UV. Pokrywają całkowicie rogówkę blokując tym samym promienie, które mogłyby dotrzeć do wewnętrznych struktur oka.

Stosowanie soczewek kontaktowych z filtrem UV w połączeniu z noszeniem kapelusza o szerokim rondzie i okularami przeciwsłonecznymi wysokiej klasy filtrem zwiększa stopień ochrony oczu. Natomiast w sytuacjach, kiedy noszenie okularów przeciwsłonecznych i kapeluszy nie jest pożądane lub jest wręcz niemożliwe (pływacy, surferzy, itp.), soczewki kontaktowe z filtrem UV mogą stanowić jedyny sposób ochrony przed szkodliwym promieniowaniem słonecznym.

Opracowana przez Coroneo teoria skupiania promieni obwodowych (PLF, ang. peripheral light focusing) sugeruje jednak, że soczewki kontaktowe stanowią jedną z najważniejszych form ochrony przed UV. Według tej teorii, promienie od strony skroniowej oka padają na obwodową część rogówki, zostają załamane, skupione, koncentrowane i wtedy dawka promieniowania jest dwudziestokrotnie wyższa w nosowej części spojówki i nawet pięciokrotnie wyższa w nosowej części soczewki. Jest przez to potencjalnie bardziej szkodliwa dla oka niż promienie wpadające do oka bezpośrednio z przodu. Co więcej, właśnie ten rodzaj promieni nie jest pochłaniany przez konwencjonalne (czyli „niezabudowane”) okulary przeciwsłoneczne.

Stosowanie soczewek kontaktowych z filtrem UV, które pokrywają skroniową część rogówki i rąbek, razem z okularami przeciwsłonecznymi może hamować efekt skupiania promieni obwodowych i chronić nie tylko struktury wewnętrzne oka, lecz również struktury przylegające, takie jak nosowa część spojówki.

W jaki sposób możesz chronić swoje oczy przed szkodliwym działaniem promieniowania UV?

Zawsze stosuj okulary przeciwsłoneczne z wysokiej klasy filtrem UV, który zablokuje dostęp do oczu większości promieniowania UV. Kupuj tylko okulary z certyfikatem od producenta.

• Wybieraj okulary przeciwsłoneczne o jak największych soczewkach, znajdujących się blisko oczu.
• Noś, szczególnie latem kapelusz z szerokim rondem.
• Pod okulary słoneczne stosuj soczewki kontaktowe z filtrem UV, które ochronią oko przed promieniowaniem obwodowym.
•  Stosuj dietę bogatą w luteinę. Jest to naturalny filtr siatkówki, chroniący ją przed UV. Produkty bogate w luteinę to: szpinak, brokuły, kapusta włoska, żółte i pomarańczowe owoce i warzywa. Jeśli nie jesteś amatorem tych warzyw i owoców stosuj suplementację luteiny.
• Aby osiągną możliwie najlepszą ochronę przed UV stosuj jednocześnie okulary przeciwsłoneczne oraz soczewki kontaktowe z dobrym filtrem UV. Dodatkowo dietę bogatą w luteinę i noś kapelusz z szerokim rondem.

*Opracowanie własne na podstawie artykułów: C.M. Schnidera (Świat Okularów 3(55)2007), Karen Walsh (Optyka 3/2010)